İhtiyati Tahakkuk

İhtiyati Tahakkuk

Kamu alacağını güvence altına alan önlemlere ilişkin hükümler, 6183 sayılı Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanun kapsamında düzenlenmiş, böylece kamu hizmetlerinin gerçekleştirilebilmesi için gerekli finansmanın elde edilebilmesi güvence altına alınmak istenmiştir.

İhtiyati Tahakkuk Ne Demek?

İhtiyati tahakkuk, henüz tahakkuk etmemiş vergi veya resimlerin tahsilinin tehlikeye düştüğünün anlaşılması veya hiç alınamama riskinin ortaya çıkması nedeniyle ileride tahakkuk edecek olan alacağın daha önceden tahakkuk ettirilmesidir. Bu kavram özel hukuktan doğan alacaklar için geçerli bir yöntem değildir. Çünkü tahakkuk kavramı vergiye özgü bir kavramdır. Bu nedenle ihtiyati tahakkuk henüz tahakkuk aşamasına gelmemiş vergi alacakları için söz konusu olabilir.

İhtiyati Tahakkukun Niteliği Ve Kapsamı

İhtiyati tahakkuk uygulaması, tüm kamu alacakları için değil, vergi ve benzeri mali yükümlülükler için öngörülmüş bir güvencedir. Maliye Bakanlığı’nın 359 Seri No.lu Tahsilat Genel Tebliği ile gelir vergisi, kurumlar vergisi, gider vergileri, damga vergisi, veraset ve intikal vergisi ile bu vergilere ait zam ve cezalar olmak üzere ihtiyati tahakkukun konusunu belirlemiştir. Diğer bir ifade ile ihtiyati tahakkuk Maliye Bakanlığı’nın belirlediği kamu alacakları üzerine uygulanmaktadır.

Bilindiği üzere vergi borcunun tahakkuk etmesi için tarh ve tebliğ edilmesi gerekmekte olup, buna karşılık ihtiyati tahakkuk, vergilendirme sürecinin belli aşamalardan geçmesine gerek olmaksızın idari bir kararla vergi borcunun önceden tahakkuk ettirilmesini sağlayan bir uygulamadır. Dolayısıyla, ihtiyati tahakkuk uygulamasında mükelleflerin borçtan önce doğan sorumlulukları söz konusudur

İhtiyati tahakkuk uygulaması, kesin bir borç doğurmamakla birlikte, işlerlik ve etkinliği ihtiyati hacizle birlikte uygulanmasıyla gerçekleşmektedir. Bu işlemin amacı, vergi ve benzeri yükümlülüklerin uzun süre tahakkuk etmesini beklemek zorunluluğunu ortadan kaldırarak kamu alacağını güvence altına almaktır.

İhtiyati Tahakkuk Nedenleri Nelerdir?

Aşağıda yer alan ihtiyati tahakkuk uygulamasını gerektiren durumların birisinin varlığı halinde vergi dairesi müdürünün yazılı talebi üzerine defterdar ve/veya vergi dairesi başkanı, mükelleflerin henüz tahakkuk etmemiş vergi ve resimlerinden Maliye Bakanlığı tarafından tespit ve ilan edilecek olanlar ile bunların zam ve cezalarının derhal tahakkuk ettirilmesini isteyebilmektedir. Verilen yazılı emir, ilgili vergi dairesi müdürünce derhal uygulanmak durumundadır. Burada takdir hakkı ve genel yetki defterdarda ve/veya vergi dairesi başkanında olup, vergi dairesi müdürü uygulamada yetki sahibi konumundadır. 

6183 Sayılı Kanun’un 13. Maddesinin 1, 2, 3 Ve 5. Fıkralarında Sayılan İhtiyati Haciz Nedenlerinin Varlığı

6183 sayılı Kanun’un 9. maddesi uyarınca teminat istenmesini gerektiren durumlar, borçlunun ikâmetgâhının olmaması, borçlunun kaçmış olması, mallarını kaçırma, kaçma, hileli yollarla sapması ihtimallerinin bulunması, borçlunun mal bildiriminde bulunmaması veya eksik mal bildiriminde bulunması durumları ihtiyati tahakkuk nedenleri arasında yer almaktadır.

6183 Sayılı Kanun’un 110. Maddesinde Sayılan Durumlar

6183 sayılı Kanun’un 110. maddesine göre, kamu alacağının tahsili için hakkında takibe başlanan borçlu, kısmen veya tamamen tahsile engel olmak veya tahsili zorlaştırmak maksadıyla mallarından bir kısmını veya tamamını; elinden çıkararak, gizleyerek, telef ederek, değerden düşürerek, muvazza yoluyla başkasının uhdesine geçirerek, aslı olmayan borçlar ikrar ederek veya alındılar vererek gerçeğe aykırı olarak varlığını yok eder, azaltır veya geri kalan malları kamu alacağını karşılamaya yetmezse hakkında ihtiyati tahakkuk uygulanmaktadır. Öte yandan ilgililer bu fiilleri sonucunda 6 aydan 3 yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılırlar.

Teşebbüsün Muvazaalı Olması Ve Gerçekte Başkasına Ait Olduğu Hakkında Delil Bulunması

Bazı durumlarda kişiler vergi kaçırmak maksadıyla muvazaalı işlere başvurmaktadır. Faaliyetler paravan kişi ve şirketler üzerinden yürütülmekle birlikte, gerçek kişiler ortaya çıkmaz. Kamu idaresi ile parasız ve varlıksız olan üçüncü kişiler muhatap olurlar. Bu durumlarda ise genelde kamu alacağı karşılıksız kalmaktadır. Vergiye tabi faaliyetleri, bu gibi muvazaalı işlemlerle gizlemek suretiyle vergi kaçakçılığının yapılması durumunda borçluya ihtiyati tahakkuk uygulanmakta ve devamında kamu alacağını korumak amacıyla ihtiyati hacze başvurulmaktadır.

İhtiyati tahakkuk kim karar verir?

AATUHK’nın 17’nci maddesinde, vergi dairesi müdürünün yazılı isteği üzerine defterdar ve/veya vergi dairesi başkanı tarafından ihtiyati tahakkuk
emri verilebileceği ancak bu emrin de yazılı bir şekilde verilmesi gerektiğini belirtmiştir. Vergi dairesi müdürünün isteği üzerine mutlaka ihtiyati tahakkuk emri verilmek zorunda değildir. Defterdar veya vergi dairesi başkanı, bu işleme kararı verip vermeme konusunda takdir yetkisine sahip olmakla birlikte, ihtiyati tahakkuk kararı vermesi halinde bu karar vergi dairesi tarafından derhal uygulanacaktır

İhtiyati Tahakkuk Nasıl Kalkar?

6183 sayılı Kanun’un 19. maddesinde ihtiyati tahakkukun, normal tahakkuka göre düzeltilmesi hususu belirtilmektedir. Maddeye göre, kamu alacağının normal tahakkukundan sonra bu işlemle ile arasında oluşan fark, normal tahakkuka göre düzeltilmektedir. Madde uyarınca bu düzeltilmenin yapılabilmesi için beyana dayalı tarhiyatlarda, verilen beyannamenin kabul edilmesi gerekmektedir. Düzeltme beyanname üzerinden yapılacağından, beyannamenin iki ay içinde incelenmesi mecburi kılınmıştır. Diğer taraftan dava konusu olabilecek tarhiyatlarda da bu durum söz konusu olmaktadır.

Maddeye göre yapılan düzenlemede, mükellef beyanının aynen kabul edileceğini varsaymakta iken, yapılan inceleme sonucu daha yüksek bir matrah tespiti olduğu durumlarda ise aradaki fark için ilave bir ihtiyati haciz uygulamasına gidileceği açıktır.

İhtiyati tahakkuk dolayısıyla ihtiyati haciz yapıldığında mükellefin üç seçeneği mevcuttur. Bunlar:

– Açacağı idari davada ihtiyati haciz ile birlikte aynı dilekçeyle ihtiyati tahakkukun da iptalini istemek,

– Açacağı idari davada ihtiyati tahakkukun iptalini istemek. AATUHK’nın 20’nci maddesinde ihtiyati haciz uygulamasını, ihtiyati tahakkukun ön koşulu olarak kabul etmiş, ancak birlikte dava edilmesi koşulunu aramamıştır. Bu durumda mükellefin seçim hakkı doğmaktadır,

– Yalnızca ihtiyati haciz işlemine karşı dava açarak, onun sebep unsurunu oluşturan ihtiyati tahakkukun neden ve miktarının gerçeğe ve hukuka aykırı olduğu iddiasında bulunmak.

İhtiyati tahakkuk işlemine karşı kaç gün içinde nereye dava açılır?

6183 sayılı Kanun’un 20. maddesi uyarınca, haklarında ihtiyati tahakkuk üzerine ihtiyati haciz uygulananlar, bu işlemin nedenlerine ve miktarına, ihtiyati hacze itirazı düzenleyen 15. madde gereğince itirazda bulunabilmektedirler. Daha açık bir ifade ile madde bu işleme karşı mükelleflere dava açma hakkını vermiştir. 15. maddeye göre ihtiyati haciz kararının tebliği veya haczin tatbiki itibariyle 7 gün içinde Vergi Mahkemesi nezdinde ihtiyati hacze karşı itiraz edilebilmektedir.

ihtiyati tahakkuk mükellefe tebliğ edilmişse veya mükellef öğrenmiş olsa bile ihtiyati hacizden önce idari davaya konu edilemeyeceği Danıştay içtihadı olarak belirtilmiştir. Vergi mahkemesi, bu işleme yapılan itirazı haklı bulsa dahi, bu işlem ancak vergi mahkemesi kararı aleyhine Danıştay nezdinde dava açma süresi sonunda veya Danıştay nihai kararı sonunda kaldırılabilmektedir.

İhtiyati Tahakkukun Sonuçları

6183 sayılı Kanun’un 18. maddesine göre hakkında işlem  uygulanan mükellefin; vergi, resim ve cezalarından matrahı belli olanlar, itirazlı olsun veya olmasın, hesap edilen miktar üzerinden derhal tahakkuk ettirilmektedirler. Madde, matrahı belli olan vergi ve resimler ikmâlen veya res’en tarh edilmiş veya edilecek vergi, resim ve bunlara ait cezaları ifade etmektedir . 

Geçmiş yıllara ait veya içinde bulunulan yılın geçmiş aylarına ait, matrahı henüz belli olmayan ve ihtiyati tahakkuka konu edilen vergi, resim ve cezalar geçici olarak dış göstergelere göre takdir edilen matrahlar üzerinden hesaplanmakta ve bu hesap üzerinden derhal tahakkuk ettirilmektedir. Geçici takdirler, takdir komisyonları tarafından, talep tarihinden itibaren azami bir hafta içinde yapılmaktadır. 

İhtiyati Tahakkukta Tahsil Zamanı

İhtiyaten tahakkuk eden vergi, resim ve bunların zam ile cezaları kanuna göre ödeme zamanlarından sonra tahsil edilmektedirler. Ancak bunlar üzerinde derhal ihtiyati haciz uygulanmaktadır.

Sonuç

İhtiyati tahakkuk, alacaklı kamu idaresi bakımından alacağın tahsilinin tehlikeye girmesi halinde tahsil aşamasını beklemeyip kamu alacağının güvence altına alınması açısından önemli ve etkin bir müessesedir. Kamu borçlusu açısından ise bu uygulamanın varlığı caydırıcı bir etki göstermektedir. Bununla birlikte, diğer güvence önlemlerinde olduğu gibi uygulamaların idareye verdiği geniş yetkiler borçluları zor duruma düşürmekte, yer yer hukuk dışı yaptırımlara neden olmaktadır. Mükelleflerin haksız bir uygulama ile karşı karşıya kalması halinde dava açmaları tavsiye edilmektedir.