İçerik Başlıkları
Tarhiyat Öncesi Uzlaşma
Tarhiyat öncesi uzlaşma, vergi uygulaması ile ilgili olarak ortaya çıkabilecek uyuşmazlıkların önünü alma amacı güden bir idari çözüm müessesesidir. Tarhiyat öncesi uzlaşma ancak bir vergi incelemesi sırasında mümkün olmaktadır. Vergi incelemesine dayanılarak salınacak ve VUK’a göre Maliye Bakanlığı Vergi Dairelerinin tarha yetkili olduğu bütün vergi, resim ve harçlar Tarhiyat Öncesi Uzlaşmanın kapsamına girmektedir. Henüz vergi salınmadan ve ceza kesilmeden vergi idaresi ile mükellef arasında uzlaşma yapılma imkanı tanıyan “Tarhiyat Öncesi Uzlaşma” kurumu vergi hukukumuza genel (Tarhiyat Sonrası Uzlaşma) uzlaşmadan yaklaşık 23 yıl kadar sonra 1986 tarihinde 3239 Sayılı Yasa ile girmiştir. 3239 Sayılı Yasa’nın tarhiyat öncesi uzlaşmayı düzenleyen 33. Madde gerekçesinde tarhiyat öncesi uzlaşma Kurumunun amacı şu şekilde ifade edilmiştir.
“… çeşitli tarh muamelelerini kapsayan modern vergi uygulamasında mükelleflerle idare arasında görüş ayrılıklarına ve anlaşmazlıklara düşülmesi tatbikatın tabii bir sonucudur.
Mükellefle idare arasında söz konusu olacak anlaşmazlık ve görüş ayrılıklarının prensip olarak önceden idare ve mükellef arasında çözümlenmesi uygun bir yol olup, böylelikle mali yargı organlarına mümkün olduğu kadar az başvuru olacaktır. Bugünkü Uzlaşma Müessesesi, ihtilafların mali yargı organlarına intikalinden önce, idare ile mükelleflerin anlaşması yoluyla çözümlenmesini sağlaması şeklindedir.
Vergileme olayını daha kısa sürede sonuçlandırmak ve vergiyi bir an önce tahsil etmek amaç olduğuna göre, tarh işlemine başlamadan önce mükelleflerin idare ve tarhtan önce de anlaşabilmesine imkan vermek üzere buna ilişkin tarh esasları ve usullerinin Yönetmelikte yer alacağı belirtilmek suretiyle yeni bir uygulama alanına imkan tanınmaktadır”
Makale: Vergi ve Cezalarda Uzlaşma
Tarhiyat Öncesi Uzlaşmanın Kapsamı
Tarhiyat Öncesi Uzlaşma Yönetmeliği’nin 2’nci maddesinde uzlaşmanın kapsamına vergi incelemesi yapmaya yetkili olanlarca yapılan vergi incelemelerine dayanılarak tarh edilecek ve Bakanlık Vergi Dairelerinin tarha yetkili olduğu bütün vergi, resim ve harçlar ile bunlara ilişkin olarak kesilecek vergi ziyaı cezası, usulsüzlük ve özel usulsüzlük cezaları (Kanunun 344 üncü maddesinin ikinci fıkrası uyarınca vergi ziyaı cezası kesilen tarhiyata ilişkin vergi ve ceza hariç) girdiği belirtilmiştir. Tarhiyat öncesi uzlaşma sadece vergi inceleme raporlarına dayanılarak yapılacak tarhiyatları kapsamaktadır.
Aşağıdaki durumlar tarhiyat öncesi uzlaşma kapsamı dışındadır:
- Takdir komisyonu tarafından takdir edilen matrahlar üzerine tarh edilen vergi ve kesilen cezalar,
- İnceleme raporuna bağlanmamış ikmalen tarhiyatlar,
- İdarece yapılacak tarhiyatlar,
- Kendiliğinden verilen beyannameler üzerine kesilecek cezalar,
- Pişmanlık Şartının ihlali nedeniyle kesilen cezalar,
Vergi inceleme raporlarında ikmalen veya re‘sen tarhiyat önerilmiş olmasının önemi yoktur. Ancak kesilmesi önerilen cezaya bağlı olarak tarh edilecek vergiler uzlaşma dışı kalabilmektedir. VUK‘un 344’üncü maddesinin üçüncü fıkrasına göre üç kat vergi ziyaı cezası kesilmesi önerilen tarhiyatlar uzlaşma kapsamına girmemektedir. Bu fıkraya göre;
- 359’uncu maddede sayılan kaçakçılık suçları,
- 360’ncı maddeye göre iştirak suçu sayılan fiiller,
nedeniyle vergi ziyaına sebebiyet verilmesi halinde vergi ziyaı cezası üç kat kesilmekte ve ayrıca hürriyeti bağlayıcı ceza talebi ile Cumhuriyet savcılıklarına suç duyurusunda bulunulması gerekmektedir.
Tarhiyat Öncesi Uzlaşmaya Konu Cezalar
Vergi Ziyaına Bağlı Cezalar
Tarhiyat öncesi uzlaşmaya vergi inceleme raporları neticesinde kesilmesi önerilen vergi ziyaı cezaları girmektedir.
VUK 344. maddenin üçüncü fıkrasına göre, üç kat vergi ziyaı kesilen tarhiyatlarda vergi ziyaı cezası uzlaşma konusu yapılamaz.
VUK 344. maddenin ikinci fıkrasına göre vergi ziyaı kesilen tarhiyatlarda vergi ziyaı cezası uzlaşma konusu yapılabilir.
VUK 344. maddenin dördüncü fıkrası uyarınca %50 oranında vergi ziyaı kesilmesi halinde ise, yalnızca bu ceza uzlaşma konusu yapılabilecektir.
Usulsüzlük Cezaları
VUK’un 352’nci maddesinde sayılan fiiller nedeniyle kesilecek olan ve tarhiyat öncesi uzlaşmaya konu edilecek usulsüzlük cezalarının vergi inceleme raporlarında belirtilmiş olması gerekmektir. Bu durum genel olarak; Vergi ziyaına bağlı olarak kesilecek cezalarla usulsüzlük cezalarının birleştiği ve 336’ncı madde uyarınca yapılan kıyaslama sonucu usulsüzlük cezasının miktar itibariyle daha ağır olması veya vergi incelemesinde vergi ziyaına ilişkin bir tespit bulunmamakla birlikte 352’nci maddede yazılı usulsüzlüklerin tespit edilmiş olması halinde ortaya çıkmaktadır.
Özel Usulsüzlük Cezaları
Vergi inceleme raporu ile kesilmesi önerilen özel usulsüzlük cezaları tarhiyat öncesi uzlaşmaya konu edilebilmektedir. 6.800 TL’yi aşan usulsüzlük ve özel usulsüzlük cezaları uzlaşma kapsamında olup uzlaşma talebi vergi ihbarnamesinin tebliğ tarihinden itibaren 30 gün içinde yapılır.
Uzlaşmaya konu edilebilecek usulsüzlük ve özel usulsüzlük cezalarının tespitinde cezayı gerektiren fiil bazında kesilecek toplam ceza tutarı dikkate alınır ve 6.800 TL’yi aşan usulsüzlük ve özel usulsüzlük cezaları uzlaşma kapsamında olup 6.800 TL’yi aşmayan usulsüzlük ve özel usulsüzlük cezaları ise VUK’nın 376 ncı maddesinde yer alan cezalarda indirim müessesesindeki indirim oranı %50 artırımlı olarak uygulanır.
Tarhiyat Öncesi Uzlaşma Başvuru Süresi
Uzlaşma talebi, incelemenin başlangıcından inceleme ile ilgili son tutanağın düzenlenmesine kadar geçen süre içinde her zaman yapılabilmektedir.
Tarhiyat Öncesi Uzlaşmaya Davet
İnceleme elemanlarınca yapılacak “uzlaşmaya davet” hallerinde, davet yazısının mükellefe tebliğinden itibaren en geç on beş gün içerisinde uzlaşma talebinde bulunulabilir. Ancak incelemenin sonuçlandığı tarihte tarh zamanaşımının sona ermesine üç aydan az bir zaman kalması halinde mükellefe tarhiyat öncesi uzlaşma talebinde bulunup bulunmadığı sorulmaz ve talepte bulunmaya davet edilmez.
Uzlaşma Davetine uyulmaması
Davetiyede uzlaşma yer ve saatinin de bildirilmesi gerektiği için mükellefin belirtilen günde uzlaşma yerine gelmesi daveti kabul ettiğini gösterir. Ancak uzlaşma davetini kabul etmemesi halinde tarhiyat sonrası uzlaşma hakkını kullanabilmesi daveti reddettiğinin tevsiki halinde geçerli olur. Aksi takdirde uzlaşma davetine uyulmaması halinde uzlaşma temin edilememiş sayılmakta, bunun sonucunda tarhiyat sonrası uzlaşma imkanı kalmamaktadır.
Yönetmelikte, uzlaşma davetiyesinin mükellefin bilinen adreslerine posta ile veya memur eliyle tebliğ edilememesi de uzlaşmanın temin edilememesi olarak kabul edilmiştir. Bu durumda da tarhiyat sonrası uzlaşma talep imkanı kalmamaktadır.
Mükellef tarhiyat öncesi uzlaşma talebinden vazgeçebilir. Tarhiyat öncesi uzlaşma talebinde bulunan mükellefin bu talebinden vazgeçerek diğer haklarını kullanması mümkündür. Ancak bunun için tarhiyat öncesi uzlaşma görüşmesinden önce durumun yazılı olarak inceleme raporunu düzenleyene veya komisyon sekreteryasına bildirilmesi gerekir. Bu durumda mükellef tarhiyat öncesi uzlaşma istememiş sayılır ve ihbarnamenin tebliğinden sonra yararlanabileceği tarhiyat sonrası uzlaşma, cezalarda indirme ve dava açma haklarını kullanabilir.
Uzlaşma Gününün Tespiti
Uzlaşma gününü tespit etmek esas itibariyle incelemeyi yapan kişinin görevidir. Bunun için yetkili uzlaşma komisyonu başkanı ile temas kurarak gün belirler ve mükellefe bildirir. Belirlenen günün en az 15 gün önce mükellefe bildirilmesi gerekir. Ancak mükellefin istemesi halinde 15 günlük süreye bağlı kalmaksızın daha önceki bir tarih de uzlaşma günü olarak belirlenebilir.
Uzlaşma görüşmeleri genel olarak mükellefle komisyon arasında bir pazarlık şeklinde geçmektedir. Komisyonların genel eğilimi inceleme raporunda tarhı istenen vergi aslını değiştirmeden cezada yüzde 90 civarında bir indirim yapmak şeklinde ortaya çıkmaktadır. Cezada indirme talebi halinde cezanın yüzde 50‘sinin indirilecek olması uzlaşmalarda cezada indirimin gerekçesini oluşturmaktadır. Mükelleflerin ödeme güçleri, gecikme faizlerinin yüksekliği ve tarhiyatın ihtilaf konusu olması halinde yargı organlarının benzer konularda verdiği görüşler dikkate alınarak zaman zaman vergi aslında indirime gidildiği de görülmektedir.
Uzlaşma görüşmeleri sonucunda üç durum ortaya çıkmaktadır:
- Uzlaşmanın sağlanması,
- Uzlaşmanın vaki olmaması,
- Uzlaşmanın temin edilememesi.
Uzlaşmanın Temin Edilememesi veya Uzlaşmanın Vaki Olmaması
VUK.’nun Ek 11’inci maddesinin son fıkrası ile tarhiyat öncesi uzlaşmaya ilişkin Yönetmelik, uzlaşmanın temin edilememesi ile uzlaşmanın vaki olmaması arasında bir ayrım yapmamıştır. Her iki durumu da uzlaşmanın sağlanamaması olarak nitelemiştir. Mükellefin uzlaşma günü görüşmeye gelmemesi, geldiği halde tutanağı imzalamaması veya tutanağa ihtirazi kayıt koymak istemesi halinde uzlaşma temin edilememiş sayılır. Uzlaşma görüşmesi sonucunda komisyonun teklif ettiği miktarların mükellefçe kabul edilmemesi halinde ise uzlaşma sağlanmamış sayılır. Bu durum Yönetmelikte uzlaşmaya varılamamış olma seklinde ifade edilmiştir.
Bu durumda komisyon teklif ettiği miktarları tutanağa geçirir ve bu tutanak mükellefle birlikte imzalanır. Mükellefin dava açma süresinin sonuna kadar komisyonun teklif ettiği miktarı kabul ettiğini bildirmesi halinde uzlaşma sağlanmış sayılır. Bunun için mükellefin bağlı olduğu vergi dairesine bir dilekçe ile başvurması yeterlidir. 4369 sayılı Kanunla getirilen bu hüküm, bir takım nedenlerle komisyonun önerdiği miktarı kabul etmeyen ancak uzlaşma vaki olmadığına ilişkin tutanak imzalandıktan sonra pişman olan mükelleflere son bir kez daha düşünme fırsatı verme amacını gütmektedir.
Tarhiyat öncesi uzlaşmanın herhangi bir nedenle temin edilememesi veya uzlaşmaya varılamamış olması halinde mükellefler verginin tarhından ve cezanın kesilmesinden sonra tarhiyat sonrası uzlaşma talebinde bulunamazlar. Çünkü idare ile mükellef tarhiyat öncesinde bir araya gelmiş veya gelmesi gerektiği halde, mükellefin istememesi üzerine gelememiştir. Bu durumda mükellef veya adına ceza kesilen kişinin uzlaşma isteğinde olmadığı somutlaşmıştır. Bunun için aynı yolun tekrarlanmasında yarar olmayacaktır. Tarhiyat öncesi görüşmesi sonucunda kısmi uzlaşma yapılması halinde uzlaşılamayan kısma ilişkin olarak tarhiyat sonrası uzlaşma talebinde bulunulamaz. Çünkü bu kısım için uzlaşmaya varılamamış sayılır.
Tarhiyat Öncesi Uzlaşmanın Hukuki Sonuçları
Tarhiyat öncesi uzlaşmanın vaki olması ile tarh edilmesi öngörülen vergi ve kesilmesi istenen ceza kesinleşmiş olur. Ek 11 inci madde uyarınca üzerinde uzlaşılan ve tutanakla tespit edilen hususlar hakkında dava açılamayacağı gibi hiçbir merciiye şikayette de bulunulamaz.
Tarhiyat öncesi uzlaşma sağlanarak tutanağın düzenlenmesinden sonra mükellefin cezalarda indirme talebinde bulunması mümkün değildir. Ayrıca kısmi uzlaşma yapılmış olması halinde uzlaşılamayan kısma ilişkin olarak düzenlenecek ihbarnamenin tebliğinden sonra mükellefin cezalarda indirme talebinde bulunması mümkündür.
Tarhiyat öncesi uzlaşmanın herhangi bir nedenle temin edilememesi veya uzlaşmaya varılamamış olması halinde mükellefler verginin tarhından ve cezanın kesilmesinden sonra (tarhiyat sonrası) uzlaşma talep edemezler.
Tarhiyat öncesi uzlaşma görüşmesinin kısmi uzlaşma ile sonuçlanmış olması halinde de uzlaşılamayan kısım için tarhiyat sonrası uzlaşma talep edilemez. Çünkü bu kısım için uzlaşmaya varılamamış sayılır.
Uzlaşmanın temin edilememesi veya uzlaşmaya varılamaması hallerinde, uzlaşılamayan vergi ve cezaya ilişkin olarak vergi dairesince yapılacak tarhiyata karşı, ihbarnamenin tebliğ tarihini takip eden 30 gün içerisinde yargı ve idari yollara (tarhiyat sonrası uzlaşma hariç) başvuru hakkı devam eder.
Vergi/ceza ihbarnamesini alan mükellef;
- Tarhiyat sonrası uzlaşma talep edemez.
- Tarhiyata karşı tebliğ tarihini takip eden 30 gün içerisinde vergi dairesine cezalarda indirim talebinde bulunabilir.
Uzlaşılan vergi ve cezalara ilişkin tutanak vergi dairesine gönderilir. Bu tutanak tahakkuk fişi yerine geçer. Uzlaşma tutanağı vergi ve cezaların ödeme sürelerinden önce mükellefe tebliğ edilmişse; kanuni ödeme sürelerinde, ödeme süreleri kısmen veya tamamen geçtikten sonra mükellefe tebliğ edilmişse; uzlaşma tutanağının tebliğ tarihinden itibaren bir ay içinde ödenir.
Uzlaşmanın gerçekleşmemesi durumunda mükellef, uzlaşmanın sağlanamadığını gösteren tutanağın tebliğinden itibaren genel hükümler dairesinde yetkili vergi mahkemesinde dava açabilir. Bu durumda dava açma süresi bitmiş veya 15 günden az kalmış ise, bu süre tutanağın tebliğinden itibaren 15 gün uzar.
Aynı vergi ve vergi ziyaı cezası için uzlaşma talebinin yanı sıra dava da açılmışsa, dava, uzlaşma işleminin sonuca bağlanmasından önce vergi mahkemelerince incelenmez, herhangi bir nedenle incelenir ve karara bağlanırsa bu karar hükümsüz sayılır. Uzlaşmaya varılması halinde bu durum mahkemeye bildirilir ve davanın incelenmeden reddolunması sağlanır.
Mükellefin daha önce hem dava açmış hem de uzlaşma talep etmiş olması halinde ise, uzlaşmanın sağlanamaması üzerine vergi dairesince uzlaşmanın gerçekleşmediği vergi mahkemesine bildirilir.