Şirket Aracını Başkasının Kullanması Cezası: SGK ve İşveren Sorumlulukları
Giriş
Şirket araçlarının, şirkette sigortalı olmayan kişilerce kullanımı, SGK tarafından sıkı bir şekilde denetlenmektedir. Özellikle işverenler, şirket aracını bir başkasına kullandırdıklarında, bu kişinin şirkette sigortasız olması durumunda ciddi idari para cezaları ile karşılaşabilmektedir. “Şirket aracını başkasının kullanması cezası,” SGK tarafından yürütülen trafik denetimlerinde işverenlerin sıkça karşılaştığı önemli bir konu haline gelmiştir.
Bu makalede, şirket aracının başka bir kişi tarafından kullanılması halinde işverenlerin karşılaşabileceği cezalara ve dava süreçlerine için gerekli koşullara yer verilecektir.
Şirket Aracını Başkasının Kullanmasının SGK Açısından Değerlendirilmesi
Emniyet birimleri tarafından ticari araçların trafik denetimlerinde kontrolü yapılmaktadır. Ticari bir araç, bir işverenin sigortalı olarak bildirdiği bir çalışanı dışında başka bir kişi tarafından kullanıldığında, bu durum “kayıt dışı çalışma” olarak değerlendirilmektedir. 5510 sayılı Kanun kapsamında, bu durum tespit edilirse, işveren hakkında idari para cezaları uygulanır.
Özellikle kısa süreli kullanımda bile sigortasız bir kişinin araç kullanması, SGK’nın 2015/25 sayılı Genelgesi’ne göre cezai işleme tabi tutulabilir. Aracı kullanan kişi şirket sahibinin yakın akrabası veya arkadaşı olsa bile cezai işlem uygulandığı görülmektedir.
Şirket Aracını Başkasına Kullandırmanın Cezaları
İşverenlerin, şirket aracını başka bir kişinin kullanımına izin vermesi durumunda, sigortalılık yükümlülüklerini yerine getirmedikleri tespit edilirse 5510 sayılı Kanun çerçevesinde farklı cezalarla karşılaşmaları mümkündür. Şirket aracını başkasının kullanması cezası olarak uygulanabilecek bazı başlıca cezalar aşağıdaki gibi sıralanabilir:
- İşe Giriş Bildirimi Cezası: Sigortasız bir kişinin ticari bir araç kullanması durumunda, işe giriş bildirimi yapılmadığı gerekçesiyle, her bir işçi için iki asgari ücret tutarında ceza uygulanır.
- Tekrar Durumunda Ceza Artırımı: Sigortasız olarak tekrar tespit edilen her bir çalışan için cezalar kademeli olarak artar ve 5 katına kadar çıkabilir. Bu, işverenlerin kayıt dışı çalışmayı tekrar etmesi durumunda ciddi finansal kayıplar yaşamasına neden olmaktadır.
- Aylık Prim ve Hizmet Belgesi Verilmemesi: Sigortasız çalışanların aylık prim bildirimlerinin yapılmaması halinde, her ay için iki asgari ücret cezası kesilir.
- Eksik Ücret Bordrosu Bildirimi: Sigortasız kişilerin çalıştırıldığının tespit edilmesi durumunda, eksik bordro bildirimi nedeniyle aylık yarım asgari ücret oranında ceza uygulanır.
- Cezaların Katlanması: Bu cezalar, özellikle aynı aracın tekrar sigortasız kişilere kullandırılması durumunda, her bir ihlal için daha ağır hale gelmektedir. Ayrıca, kayıt dışı çalışmanın tespiti durumunda işverene geçmişe dönük prim ödemesi çıkarılabilir.
Cezalardan Muafiyet İçin Gerekli Şartlar
Şirket aracını başka bir şirketin çalışanına kullandırmak veya kiralamak isteyen işverenlerin, cezai işleme tabi olmamaları için bazı şartları sağlamaları gerekir. Bu kapsamda, eğer araç başka bir şirkete kiralanmışsa ve aracı kullanan kişi kiralayan şirketin sigortalı işçisi ise işveren cezadan muaf olabilir. Ancak burada dikkat edilmesi gereken en önemli detay, yazılı kira sözleşmesinin varlığıdır.
Kira Sözleşmesi Şartı: Türk Borçlar Kanunu uyarınca, ticari araç kiralamalarında noter onayı zorunlu olmasa da yazılı kira sözleşmesi yapılmalıdır. Bu sözleşme, kiraya verenin sorumluluklarını sınırlandırmakta ve aracın kullanımını kiralayan kişinin sorumluluğuna bırakmaktadır. Bu sayede, ticari aracın kiralama süresi boyunca herhangi bir sigortasız çalışanın kullanımı işverenin sorumluluğunda olmaktan çıkmaktadır. Diğer taraftan, araç kiralamasıyla ilgili yasal yükümlülüklerin de ayrıca gözetilmesi gerekecektir. (Örn, Sözleşmenin yetkili mercilere bildirimi ve vergisel yükümlülükler)
SGK Tarafından Kesilen Cezalara Karşı Dava Açılması
Şirket araçlarının, şirket dışında bir kişi tarafından kullanıldığının trafik kontrolleri veya bir kaza sonucu belirlenmesi durumunda, SGK bu kişiyi “sigortasız çalışan” kabul ederek işverene idari para cezası uygulayabilmektedir. Ancak, bu tür cezaların hukuka uygun olup olmadığı tartışmalıdır. Çünkü şirket aracını kullanan bir kişinin sigortasız işçi sayılması, doğrudan o kişinin şirketin çalışanı olduğu anlamına gelmez. Sıklıkla, şirket ortaklarının aile bireyleri, yakınları veya arkadaşları da araçları geçici olarak kullanabilmektedir, ki bu durum SGK tarafından ceza uygulanmasına neden olmamalıdır. SGK Buna rağmen, herhangi bir somut dayanak olmaksızın, yalnızca aracın kullanıcısının şirkete kayıtlı çalışan olmadığını belirleyerek işverene “sigortasız çalışan istihdamı” gerekçesiyle ceza kesebilmektedir. Kesilen bu cezalar idare mahkemeleri tarafından iptal edilebilmektedir. Konuyla ilgili emsal Bölge İdare Mahkemesi kararlarına aşağıda yer verilmiştir:
SGK İdari Para Cezası İptal Karaları
GAZİANTEP BÖLGE İDARE MAHKEMESİ 4. İDARİ DAVA DAİRESİ’nin 02.11.2022 tarihli kararı:
“Olayda, davalı idarece, davacıya ait … plakalı ticari araçta Diyarbakır Trafik Denetleme Şube Müdürlüğü görevlilerince 29/06/2019 tarihinde yapılan denetimde araç sürücüsü … hakkında trafik cezası tesis edildiği gerekçesiyle anılan tarihte ilk defa işe girdiğinin tespit edildiğinden bahisle dava konusu işlem tesis edilmiş ise de; davalı idarece sadece trafik denetim elemanlarınca düzenlenen idari para cezası tutanağının esas alındığı, … adlı kişiye ilişkin olarak davacıya ait ticari araçta şoför olarak çalışıp çalışmadığı veya aralarında işveren-işçi ilişkisi olup olmadığı hakkında başkaca hiçbir inceleme ve araştırma yapılmadığı, öte yandan davacı tarafından hakkında tesis edilen idari para cezasına karşı yapmış olduğu itiraz dilekçesinde, …’ın isçisi olmadığını belirtilmesine rağmen bu hususlara ilişkin olarak da herhangi bir araştırma yapılmadığı görülmüş olup, davalı idarece, işe giriş ve işten ayrılış bildirgeleri ile aylık prim hizmet belgesinin yasal süresi içinde verilmemesi nedeniyle 5510 sayılı Kanunun 102. maddesi uyarınca idari para cezası uygulanabilmesi için cezaya konu fiilin hiçbir şüpheye yer bırakmayacak şekilde tüm unsurları ile oluştuğunun somut bir şekilde saptanması gerekmektedir.
Bu durumda, davalı idarece yeterli inceleme ve araştırma yapılarak anılan kişinin davacıya ait ticari araçta fiilen çalıştığı hususunun gerek çalıştığı belirtilen kişinin gerekse diğer ticari minibüslerde çalışanların ifadelerine başvurulmak ve davacının iddiaları ile bu çerçevede sunduğu sair evrak incelenmek suretiyle idari para cezasına konu fiilin hiçbir şüpheye yer bırakmayacak şekilde tüm unsurları ile ortaya konularak işlem tesis edilmesi gerekirken bunlar yapılmaksızın sadece Diyarbakır Trafik Denetleme Şube Müdürlüğü ekiplerince yapılan trafik ve sürücü belgesi kontrolü sırasında düzenlenen tutanak esas alınmak suretiyle tesis edilen dava konusu işlemde mevzuata ve hukuka uyarlık bulunmamaktadır.“
ADANA BÖLGE İDARE MAHKEMESİ 3. İDARİ DAVA DAİRESİ’nin 25.01.2022 tarihli kararı:
“Uyuşmazlıkta, yukarıda yer verilen mevzuat hükümleriyle dava dosyasının birlikte değerlendirilmesinden; Adana Valiliği İl Emniyet Müdürlüğü tarafından davacının sahibi olduğu ticari araç … yönetimindeyken idari para cezası uygulandıktan sonra bu durumun davalı idareye bildirilmesi üzerine, başkaca bir araştırma yapılmaksızın doğrudan dava konusu idari para cezasının uygulandığı anlaşılmaktadır.
Bu durumda; sigortasız çalıştığı belirtilen kişinin gerçekten çalışıp çalışmadığı, bu kişilere ücret ödemesi yapılıp yapılmadığı, sözü edilen kişinin ve olayla ilgili varsa diğer tanıkların ifadelerine başvurulması amacına yönelik sosyal güvenlik mevzuatı bakımından yetkili ve uzman kurum memurları vasıtasıyla etkin bir soruşturmanın yapılmadığı, bakılan olayda yapılacak etkin bir soruşturma sonucunda, ceza kesilmesine giden süreçte sigortasız işçi çalıştırma fiilinin işlenip işlenmediği hususunun her türlü şüpheden uzak ve hukuken kabul edilebilir kesin delillerle ortaya konulması gerekirken, bu yol ve yöntemler izlenmeden, Adana Valiliği İl Emniyet Müdürlüğü’nün davalı İdareye gönderdiği trafik para cezası uygulandığına ilişkin yazı esas alınmak suretiyle uygulanan dava konusu işlemde hukuka uyarlık bulunmadığı sonucuna varılmıştır.”
Sonuç
Şirket aracının sigortasız bir kişi tarafından kullanılması, işverenler için ciddi cezai sorumluluklar doğurabilmektedir. SGK’nın bu tür durumlara yönelik uyguladığı cezalar, işverenin sorumluluklarını yerine getirmemesi halinde önemli finansal kayıplara yol açabilir. Ancak, işverenler, doğru adımları atarak bu tür cezai işlemlerden kaçınabilirler. Şirket aracını başka bir kişiye kullandırmadan önce, gerekli sigorta yükümlülüklerinin yerine getirilmesi ve uygun kira sözleşmeleri ile yasal şartların sağlanması gerekmektedir. Ayrıca, SGK tarafından kesilen cezalara karşı hukuki yollarla itiraz edilmesi, işverenin haklarını savunabilmesi için önemlidir. İdari mahkemelerin verdiği kararlar, işverenlerin cezai sorumlulukları konusunda emsal teşkil etmekte olup, her bir vaka için gerekli inceleme ve araştırmanın yapılması gerektiği vurgulanmaktadır. Bu nedenle, tebliğ edilen idari para cezalarına dava açma yolunun değerlendirilmesi önem arz etmektedir.
