İçerik Başlıkları
Vergi İncelemesi Sürecinde Dikkat Edilecek Hususlar
Bu yazıda, vergi inceleme süreçlerinde meslek mensuplarının ve mükelleflerin dikkat etmesi gereken önemli hususlar ele alınmaktadır.
Vergi İncelemesinin Gerekçeleri
Vergi incelemesi çeşitli nedenlerle başlatılabilir. Bu nedenler genel olarak yedi başlık altında özetlenebilir:
- Risk Analiz Merkezi: Vergi Denetim Kurulu bünyesinde faaliyet gösteren bu merkez, mükelleflerin beyannameleri, bildirimleri ve diğer kurumlardan elde edilen bilgileri analiz ederek riskli görünen mükellefleri incelemeye sevk eder. Müfettişler de bu analizler doğrultusunda dikkat etmeleri gereken konularla ilgili bir özetle incelemeye başlarlar.
- İhbar ve Şikayetler: Mükellefin iş ortakları veya üçüncü şahıslar tarafından yapılan ihbarlar, Gelir İdaresi veya doğrudan Vergi Denetim Kurulu tarafından değerlendirilerek inceleme başlatılabilir. İhbar edenlerin kimlikleri mükellefin hakkı olarak gizli tutulabilir.
- Vergi Dairesi Tarama Kontrol Servisleri: Vergi dairelerinin kendi bünyesindeki birimler tarafından yapılan yüzeysel beyanname kontrolleri sonucunda inceleme ihtiyacı doğabilir. Özellikle belirli konulara odaklanmış denetimler yapılabilir.
- İzaha Davet: Mükelleflerin beyanlarındaki tutarsızlıkları açıklamaya davet edilmesi sürecinde, yeterli açıklama yapılmaması veya uyumsuzlukların devam etmesi halinde inceleme başlatılabilir.
- Vergi İadeleri: Yüksek tutarlı KDV iadeleri gibi bazı vergi iadelerinin yapılması zorunlu olarak vergi incelemesine tabi olabilir. Mükellefler de YMM raporu veya teminat yerine vergi incelemesi talep edebilirler. Stopaj iadeleri genellikle daha kapsamlı incelemeler olarak değerlendirilir.
- Karşıt İncelemeler: Bir mükellefin iş ilişkisinde bulunduğu kişi veya kurumlar nezdinde yapılan incelemeler sonucunda elde edilen bilgiler, diğer mükellefler hakkında da inceleme başlatılmasına neden olabilir.
- Diğer Nedenler: Rekabet Kurumu incelemeleri, mahkeme talepleri ve Mali Suçları Araştırma Kurulu (MASAK) incelemeleri de vergi incelemesine yol açabilir. Özellikle gayrimenkul alım satımları ve şüpheli işlemler MASAK tarafından incelenebilir ve bu süreç vergi incelemesiyle bağlantılı olabilir.
İncelemenin Başlangıcı ve Süreci
Vergi incelemesi prensip olarak mükellefin iş yerinde yapılır ancak bu zorunlu değildir. İş yerinde inceleme, özellikle yoğun belge trafiği olan durumlarda süreci hızlandırabilir. İncelemeye başlamadan önce incelemeye başlama tutanağı düzenlenir ve bu tutanakta hangi vergi türleri ve dönemlerin inceleneceği belirtilir. İki temel inceleme türü olan tam inceleme (bir yıl + altı ay uzatma) ve sınırlı inceleme (altı ay + altı ay uzatma) süreleri farklılık gösterir. Tutanak, mükellef veya yetkilisi tarafından imzalanır. Mükellefe ulaşılamaması durumunda sadece müfettiş imzası ile süreç ilerleyebilir. Sınırlı incelemeler, idarenin kararıyla tam incelemeye dönüşebilir.
İnceleme sürecinde mükelleflerden bilgi ve belge talep edilebilir. Mükellefin işbirliği yapması önemlidir ancak talep edilen belgelerin işletmeyi işleyemez hale getirmemesi gözetilmelidir. Envanter ve kasa sayımları incelemenin parçası olabilir. Özellikle kasa sayımında tespit edilen fazla paraların kaynağının ve nedeninin mükellef tarafından geçerli delillerle ispatlanması gerekebilir. Defter ve belgelerin ticari teamüllere uygun olmaması eleştirisi günümüzde genellikle basit nedenlerle ortaya çıksa da pratik bir sonucu bulunmamaktadır.
İnceleme Görüşmeleri ve Tutanaklar
İnceleme görüşmelerine mükellefin kendisi, 3568 sayılı yasaya göre yetkili meslek mensupları ve avukatlar katılabilir. Muvafakatname ile resmi vekalet olmadan da dışarıdan uzmanlar görüşmelere dahil olabilirler. İnceleme sürecinde alınan tutanaklar büyük önem taşır. Her tutanağa yetkili kişilerce imza atılmalıdır. Tutanaklara her türlü bilgi ve belge eklenebilir. Ancak tutanakta yalan beyanda bulunmak suçtur. Mükelleflerin itiraz ve talepleri tutanaklara kaydedilebilir ve Rapor Değerlendirme Komisyonu (REDAK) sürecinde değerlendirilir.
Rapor Değerlendirme Komisyonu (REDAK)
REDAK, vergi inceleme raporlarının değerlendirildiği kritik bir aşamadır. Mükellefler, rapor düzenlendikten sonra REDAK’a başvurarak görüşlerini ve itirazlarını sunabilirler. REDAK’ın değerlendirmesi, raporun nihai şekillenmesinde önemli rol oynar.
Uzlaşma ve Dava Süreci
Vergi incelemesi sonrasında uzlaşma imkanı mevcuttur. Tarhiyat öncesi veya sonrası uzlaşmaya başvurulabilir. Uzlaşma sağlanan konularda dava açma hakkı genellikle kaybedilir. Dava sürecinde ise idari yargılama usulüne göre hareket edilir ve inceleme sürecinde dikkate alınmayan hususlar dava dilekçesinde belirtilebilir. Ceza davaları ve vergi davaları ayrı süreçler olup, birinin sonucu diğerini doğrudan etkilemez.
Sıkça Karşılaşılan Konular
Vergi incelemelerinde ortaklardan alacaklar (131 hesap) ve kanunen kabul edilmeyen giderler sıklıkla incelenen konulardandır. Ortaklardan alacaklar hesabındaki yüksek tutarlar ve olağandışı hareketler transfer fiyatlandırması açısından değerlendirilebilir. Ortağın şahsi harcamaları kanunen kabul edilmeyen gider olarak işlem görmez, ortaklar cari hesabı üzerinden takip edilir.
Meslek Mensuplarının Müteselsil Sorumluluğu
Vergi incelemelerinde meslek mensuplarının müteselsil sorumluluğu, dikkat edilmesi gereken önemli bir konudur. Mali müşavirin sorumluluğu, objektif olarak defter ve belgelerden tespit edilebilecek hususlarla sınırlıdır. Mükellefin kasıtlı olarak gerçekleştirdiği ve mali müşavirin bilemeyeceği durumlarda sorumluluk söz konusu olmamalıdır. Ancak meslek mensuplarının açıkça görülebilecek hata ve usulsüzlükler konusunda dikkatli olmaları ve gerekli önlemleri almaları gerekmektedir.
Sonuç
Bu makalede ele alınan hususlar, vergi inceleme süreçlerinde meslek mensuplarına ve mükelleflere yol göstermeyi amaçlamaktadır. Dikkatli ve bilinçli hareket etmek, olası sorunların önüne geçilmesine yardımcı olacaktır.
