Vergi İncelemesi

Vergi İncelemesi Nedir

Vergi incelemesi, vergi mükelleflerinin beyanlarının doğruluğunun incelenmesidir. Vergi incelemesi sonucunda, ikmalen ve re’sen  tarh edilen vergiler ihbarname ile ilgililere tebliğ olunur.  Tarh edilen vergiler ve kesilen cezalara karşı mükelleflerin yasal haklarını ve izleyebileceği başvuru yolları mevcuttur. Bunlar vergi hatasının düzeltilmesini talep etme, vergi ve cezanın itirazsız ödenmesi, cezalarda indirim talep etme, uzlaşma ve dava açmadır.

Vergi İncelemesi Neden Yapılır

Vergi incelemesinin nedenleri şu başlıklar altında toplanabilir;

1- Vergi kaçırılmasının önlenmesi

2- Mali nedenler

3- Sosyal nedenler

4- Vatandaşlık bilincinin geliştirilmesi

5- Hukuki nedenler

Vergi incelemesinden amaç, ödenmesi gereken verginin doğruluğunu araştırmak, tespit etmek ve sağlamaktır (Vergi Usul Kanunu Md. 134) Bu hüküm uyarınca vergi incelemesi yapmaya yetkili kişilerin öncelikli sorumlulukları, ödenmesi gereken vergi tutarını saptamaktır. Bu bağlamda, inceleme sonucu mükellefe ilave bir vergi tarhiyatı yapılabileceği gibi, tersine mükellefe iadesi gereken vergi de saptanabilir. Vergi Usul Kanunu’nun 134. maddesine göre, incelemeye yetkili olanlar tarafından gerek görüldüğü takdirde inceleme, işletmeye dahil iktisadi kıymetlerin fiili envanterinin yapılmasına ve beyannamelerde gösterilmesi gereken unsurların tetkikine de teşmil edilebilir. Fiili envanterin yapılmasının gerektirdiği ve incelemeyi yapan tarafından tasdik edilen giderler Hazinece mükellefe ödenir.

Vergi İncelemesini Kim Yapar

Vergi incelemesine yetkililer Vergi Usul Kanunu’nun 135. maddesinde belirtilmiştir. Buna göre; “Vergi incelemesi; Vergi Müfettişleri, Vergi Müfettiş Yardımcıları, ilin en büyük mal memuru veya vergi dairesi müdürleri tarafından yapılır. Gelir İdaresi Başkanlığının merkez ve taşra teşkilatında müdür kadrolarında görev yapanlar her hal ve takdirde vergi inceleme yetkisini haizdir.” Türk vergi sisteminde vergi incelemesi Vergi Usul Kanunu’nun 134-141. maddelerinde yer alan hükümlere dayanılarak yapılmaktadır.

Kimler Vergi İncelemesine Girer

Vergi Usul  Kanunu’na veya diğer kanunlara göre defter ve hesap tutmak, evrak ve vesikaları muhafaza ve ibraz etmek mecburiyetinde olan gerçek ve tüzel kişiler vergi incelemelerine tabidirler (Vergi Usul Kanunu Md. 137).

 Defter ve hesap tutmak zorunda olanlar, Vergi Usul Kanunu’nun 172. maddesinde;

– Ticaret ve sanat erbabı,

– Ticaret şirketleri,

– İktisadi kamu müesseseleri,

– Dernek ve vakıflara ait iktisadi işletmeler,

– Serbest meslek erbabı,

– Çiftçiler

olarak sayılmıştır. Maddede sayılan mükelleflerin ortak özelliği, faaliyetlerinde “devamlılık” unsurunun varlığıdır. Yine, yukarıdaki maddede sayılanlardan olmakla birlikte bazı kişi ve kuruluşların defter tutma zorunluluğu bulunmadığı Vergi Usul Kanunu’nun 173. maddesinde belirtilmiştir. Bunlar;

– Gelir vergisinden muaf olan esnaf ve gerçek usulde vergilendirilmeyen çiftçiler,

– Gelir Vergisi Kanunu’na göre kazançları basit usulde tespit edilenler,

– Kurumlar Vergisinden muaf olan iktisadi kamu müesseseleri ve dernek ve vakıflara ait iktisadi işletmelerdir.

Vergi Usul Kanunu’na göre defter tutmak mecburiyetinde olanlar, tuttukları defterleri vesikalar ile birlikte, ilgili bulundukları yılı takibeden takvim yılından başlayarak beş yıl süre ile muhafaza etmeye mecburdurlar (Vergi Usul Kanunu Md. 253).

Mükellefler açısından yapılan incelemenin geçerli olabilmesi için Vergi Usul Kanunu’nun 135. maddesinde belirtilen inceleme yetkisine haiz kişilerce yapılması gerekmektedir. Nitekim Danıştay, Sayıştay denetçileri ve iş müfettişleri tarafından yapılan incelemelere dayanan tarhiyatları yerinde bulmamıştır. Danıştay Üçüncü Dairesi’nin bu konuya örnek kararı aşağıda yer almaktadır “… Dosyanın incelenmesinden, davacı şirketin tarh dosyası üzerinde Sayıştay Denetçisi’nin yaptığı inceleme sonucu yazdığı yazıdaki bilgiler dikkate alınarak ikmalen tarhiyat yapıldığı anlaşılmakta olup, vergi mahkemesince öncelikle, 213 sayılı Kanun sözü edilen madde hükmüne göre vergi incelemesi yapmaya yetkili olanlar tarafından bir inceleme yapılmadan Sayıştay Denetçisi’nin tarh dosyası üzerinde yaptığı inceleme sonucu yazdığı yazının vergi tarhiyatına esas alınıp alınamayacağı husus araştırılıp, değerlendirilmek suretiyle bir karar verilmesi gerekirken uyuşmazlığın esasının incelenerek davanın reddi yolunda karar verilmesinde isabet görülmemiştir…. ”

Vergi İncelemesi Nerede Yapılır

Vergi Usul Kanunu’nun eski 139. maddesinde vergi incelemelerinin, esas itibariyle incelemeye tabi olanın iş yerinde yapılacağı, iş yerinin müsait olmaması, ölüm, işin terk edilmesi gibi zaruri sebeplerle incelemenin yerinde yapılması imkansız olur veya mükellef ve vergi sorumluları isterlerse incelemenin dairede yapılabileceği belirtilmişti.

26 Ekim 2021 tarih ve 31640 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan 7338 sayılı Kanun kapsamında 01.07.2022 tarihinden itibaren incelemenin işyerinde yapılması esası kaldırılmıştır. Bu tarihten itibaren vergi incelemelerinin artık esas itibariyle dairede yapılacağı belirtilmiş ve incelemenin dairede yapılması, incelemeye tabi olanın iş yerinde tespit yapılmasına ve çalışmalarda bulunulmasına engel olmayacağına ilişkin düzenlemeler getirilmiştir.

Ayrıca mükellef ve vergi sorumlusunun talep etmesi ve iş yerinin müsait olması halinde incelemenin iş yerinde de yapılabileceği belirtilmiştir. Ancak kanun maddesinde söz konusu talebin karşılanmasının zorunlu olmadığı, idarenin vergi incelemesinin iş yerinde yapılıp yapılmayacağı hususunda karar vermeye yetkili olduğu anlaşılmaktadır. 

Vergi İncelemesinde Mükellef Hakları

Vergi incelemesi öncesinde mükellefler, pişmanlık ve ıslah müessesesinden faydalanabilme hakkına sahiptirler.

Vergi incelemesi sürecinde mükelleflerin hakları aşağıda sıralanmıştır:

• Vergi İncelemesine Yetkili Olanların Kimliğini Görme Hakkı
• İncelemenin Mevzuunu Öğrenme Hakkı
• Defter ve Belgelerin, Tutanak Düzenlenilmesi Suretiyle İncelemeye Yetkili Olanlara Verilmesi Hakkı
• İnceleme İle İlgili Hak ve Yükümlülüklerini Öğrenme Hakkı
• İşyerinde Yapılan İncelemelerde Resmi Çalışma Saatleri Dışında İnceleme Yapılmamasını İsteme Hakkı
• İncelemeye Başlama Tutanağı ve İnceleme Sırasında Düzenlenen Tutanaklardan Bir Nüsha Alma Hakkı
• Tutanağı İmzalamama Hakkı
• İtiraz ve Mülahazaların Tutanakta Yer Almasını İsteme Hakkı
• Vergi İncelemesi Sırasında Meslek Mensubu ve Avukat Bulundurma Hakkı
• Vergi Mahremiyetine Uyulmasını İsteme Hakkı
• İncelemenin Sona Erdiğine Dair Vesika İsteme Hakkı
• İnceleme Tamamlandıktan Sonra Defter ve Belgeleri İsteme Hakkı
• Vergi İncelemesinin Süresinde Tamamlanamaması ve İncelemenin Süresinde Tamamlanamama Nedenini Öğrenme Hakkı
• İncelemenin Mahiyetinin Değiştirilme Nedenini Öğrenme Hakkı
• Vergi İncelemelerinde Uyulacak Temel İlkelere Uyulmasını İsteme Hakkı

Mükellef vergi idaresi tarafından yapılmış olan re’sen, ikmalen veya idarece bir tarhiyat sonrası, vergi ya da ceza ihbarnamesi almış olabilir. Bu durumda da mükellefin sahip olduğu bir takım hakları mevcuttur. Bu haklar; cezada indirim, uzlaşma dava yolu hata düzeltme ve ödemedir. Bu haklar mükellefin ihbarnameyi almasından itibaren 30 gün içinde kullanılmalıdır. Bu süreyi herhangi bir hakkını kullanmadan geçirmeyi tercih eden
mükellef vergi ve ceza ihbarnamesinde belirtilen miktarın tamamını ödemekle yükümlüdür. Bu durum, 30 günlük sürenin hak düşürücü bir süre olmasından ileri gelmektedir.

Vergi incelemesi son kaç yıl için yapılabilir

Vergi incelemesine yetkili makam tarafından tarh süresi (geriye dönük beş yıl) sonuna kadar her zaman vergi incelemesi yapılabilir.  Vergi Usul Kanunu’nun 113 ve 114’üncü maddelerinde düzenlenen tarh zamanaşımının ne zaman sonlanacağının doğru şekilde tespit edilmesi önemlidir. Tarh
zamanaşımının hesabında başlangıç tarihi, vergi alacağının doğduğu takvim yılını takip eden yılın başı olarak belirlenmeli ve bu tarihten itibaren beş yıllık zaman dilimi hesaplanmalıdır. Hesap edilen bu beş yıl içinde, tarh ve mükellefe tebliğ edilmeyen vergiler zamanaşımına uğrar. Örneğin, 2018 yılı işlemleri için vergi incelemesi en geç 31/12/2023 tarihine kadar  tamamlanmalıdır.

Vergi incelemesi kaç ay sürer 

Vergi Usul Kanununun 140’ıncı maddesine göre “İncelemeye başlanıldığı tarihten itibaren, tam inceleme yapılması halinde en fazla bir yıl, sınırlı inceleme yapılması halinde en fazla altı ay, katma değer vergisi iade incelemelerinde ise en fazla üç ay içinde incelemelerin bitirilmesi esastır.

Vergi incelemesi cezaları

Vergi incelemesi cezaları; vergi ziyaı cezası, usulsüzlük cezası, özel usulsüzlük cezası olabilir. Ayrıca vergi kaçakçılığı suçu tespiti yapılmışsa, cumhuriyet savcılığına vergi suçu raporu tanzim edilerek, gönderilmektedir.

Varlık barışı vergi incelemesi

2022 yılına kadar sağlanan varlık barışı uygulamaları ile, yurt dışındaki varlıkların Türkiye’ye getirilmesi veya yurt içindeki kayıt dışı varlıkların kayda alınması halinde vergisel koruma sağlanmakta, başka bir ifade ile vergi incelemesi ve vergi tarhiyatı yapılmayacağı güvencesi verilmektedir. Buna aykırı bir durum olması halinde, hukuka aykırı yapılan vergi tarhiyatları için dava açılabilir.

Matrah artırımı vergi incelemesi

Matrah artırımından faydalanan mükellefler hakkında kural olarak vergi incelemesi yapılamaz. Bu kurala aykırı hareket edilmesi halinde, hukuka aykırı yapılan vergi tarhiyatları için dava açılabilir.

10 Numara Yağ Vergi İncelemesi

ÖTV tutarlarında vergi artışları 10 numara yağın kullanımını azaltarak, kaçak akaryakıtın ve vergi kayıplarının azaltılması hedeflenmektedir. Ancak ÖTV mevzuatında yer alan tecil-terkin sisteminde akaryakıt ürünlerine katılmayacak olan madeni yağların ÖTV tutarlarının tecil edilmesi nedeniyle, uygulamada gereğinden fazla miktarda madeni yağ üretimi yapılmakta ve bu madeni yağlar akaryakıta karıştırılarak yüksek miktarda vergi kaybına neden olmaktadır. Ancak bazı durumlarda 10 numara yağ ile ilgili yapılan tarhiyatlarda hukuka aykırılıklar söz konusu olabilmektedir.