Yol Katılım Bedeli Davası

Yol Katılım Bedeli Davası (Asfalt Parası Davası)

Ülkemizde kentsel gelişim ve inşaat faaliyetleri sürerken, idareler tarafından yeni yapılan veya iyileştirilen yollar ve altyapı hizmetleri için taşınmaz maliklerinden çeşitli bedeller talep edilebilmektedir. Bu bedeller genellikle “Stabilize yol teknik altyapı bedeli” “asfalt parası” veya “Yol Harcamalarına Katılma Payı” gibi isimlerle anılır. Ancak, bu bedellerin tahsili ilgili kanunlarda belirli şartlara bağlanmıştır ve bu şartların eksikliği veya bedelin hatalı hesaplanması durumunda hukuka aykırılıklar ortaya çıkabilir, bu da dava konusu olabilmektedir. Bu makalede, farklı isimlerle talep edilen bu bedellerin hukuki dayanaklarını, tahsil şartlarını, hesaplanmasını ve bu bedellere karşı açılabilecek davalarda görevli mahkemeler ile dava açma sürelerini, kaynaklar doğrultusunda inceleyeceğiz.

Yol ve Teknik Altyapı Bedellerinin Hukuki Dayanakları ve Türleri

Kaynaklar, farklı hukuki temellere dayanan iki ana bedel türünü işaret etmektedir:

1. 3194 sayılı İmar Kanunu’nun 23. Maddesi Kapsamındaki Teknik Altyapı Bedeli: Bu madde, imar planlarında geliştirme (inkişaf) alanı olarak ayrılmış, parselasyon planları onaylanmış ancak yolu, pis ve içme suyu şebekeleri gibi teknik altyapısı henüz yapılmamış yerlerde yapı ruhsatı verilmesini düzenler. Kanun’a göre, bu gibi yerlerde yapı ruhsatı almak isteyenlerden, parselleri hizasına düşen teknik altyapı bedelinin %25’inin peşin ödenmesi ve kalan %75’inin altyapı tamamlandığında ödenmesinin taahhüt edilmesi istenebilir. Bu bedel, henüz yapılaşma olmayan alanlarda yapı ruhsatı almanın karşılığında ilgilinin rızası ile ödediği bir bedel olarak tanımlanmaktadır.
2. 2464 sayılı Belediye Gelirleri Kanunu’nun (BKK) 86. Maddesi Kapsamındaki Yol Harcamalarına Katılma Payı: Bu kanun, Belediyelerce veya belediyelere bağlı kuruluşlarca yol yapımı, tamiri veya genişletilmesi gibi belirli işler yapıldığında, bu yollardan faydalanan gayrimenkullerin sahiplerinden meclis kararı ile Yol Harcamalarına Katılma Payı alınabileceğini düzenler. Bu pay, yeni yol açılması, mevcut yolların %40 veya daha fazla genişletilmesi, kaldırımsız/bakımsız yolların kaldırım/parke/asfalta dönüştürülmesi veya mevcut kaldırım/parkelerin sökülüp yeniden düzenlenmesi hallerinde alınabilir. Harcamalara katılma payı, gayrimenkulün değerini artırıcı nitelikte olduğu için, mükellefiyet genellikle harcamanın yapıldığı bölgedeki gayrimenkul sahipliği ile ilişkilendirilir.

Bu iki bedel türü arasındaki temel farklar, hukuki dayanakları, alınma şartları ve dolayısıyla da dava süreçlerinde görevli mahkemeleri etkileyebilir.

Bedel Alınmasının Şartları ve Hukuka Aykırılık Halleri

Kaynaklar, bu bedellerin hukuka uygunluğu için her iki bedel türü için farklı şartlar öngördüğünü belirtmektedir:

• İmar Kanunu’nun 23. Maddesi Kapsamında Teknik Altyapı Bedeli İçin Şartlar:
  • Taşınmazın bulunduğu alanın imar planında geliştirme (inkişaf) alanında kalması.
  • Parselasyon işleminin yapılmış olması.
  • Altyapı yatırımlarının (yol, pis ve içme suyu şebekeleri gibi teknik altyapının) henüz tamamlanmamış olması.

Bu üç koşulun kümülatif olarak sağlanması gerekmektedir. Koşullardan birinin eksik olması durumunda, bedel tahsil işlemi sebep öğesi yönünden hukuka aykırı olacaktır. Sayıştay raporları da geliştirme alanı vasfı taşımayan veya altyapısı tamamlanmış bölgelerde hukuka aykırı olarak teknik altyapı bedeli alındığı tespitini yapmıştır.

• Belediye Gelirleri Kanunu Kapsamında Yol Harcamalarına Katılma Payı İçin Şartlar:
  • Yukarıda belirtilen yol yapım, tamir veya genişletme işlerinden birinin yapılmış olması.
  • İşin tamamlanarak halkın istifadesine sunulmuş olması. İşin tamamlandığı genellikle geçici kabulün yapılmasıyla belirlenir.
  • Bedelin alınması için belediye meclisi kararı olması.

Bu şartların sağlanmaması, özellikle hizmetin henüz tamamlanmamış olması veya belediye meclis kararının bulunmaması durumunda tahsilat hukuka aykırı olabilir.

Mükellefiyet ve Hesaplama

Yol Harcamalarına Katılma Payı, hizmetin yapıldığı yollardan faydalanan ilgili gayrimenkul sahiplerinden alınır. Hizmetin tamamlandığı tarihte tapuda malik olarak görünen kişi mükellef olmalıdır. Hizmetin halkın istifadesine sunulmasından sonra gayrimenkulü satın alan kişiden katılım payının aranamayacağına dair vergi mahkemesi kararları bulunmaktadır.

Payların hesaplanması, yapılan hizmetin toplam giderine dayanır. Ancak, bu giderler Çevre ve Şehircilik Bakanlığı (eskiden Bayındırlık ve İskan Bakanlığı) ile İller Bankası rayiç ve birim fiyatlarını aşamaz. Ayrıca, özel devlet yardımları, bağışlar, yardımlar ve istimlak bedelleri giderlerden indirilir.

En kritik nokta, Harcamalara Katılma Paylarının bina ve arsalarda vergi değerinin yüzde 2’sini geçemeyeceğidir. Hesaplama, ilgili gayrimenkullerin vergi değerleri toplamına oranlanarak yapılır. Vergi değeri, 213 sayılı Vergi Usul Kanunu ve Emlak Vergisi Kanunu’na göre belirlenen değerdir, piyasa değeri (rayiç bedeli) değildir. Belediyelerin taşınmazın rayiç bedelini dikkate alarak tahakkuk yapması vergi mahkemelerince iptal gerekçesi sayılabilmektedir.

Bedel peşin ödendiği takdirde yüzde yirmibeş indirimle alınır. Peşin ödemede indirim oranı Cumhurbaşkanı tarafından 1/3’e kadar artırılabilir.

Tahakkuk ve Tahsil Süreci 

Harcamalara Katılma Paylarının tahakkuku, hizmetin tamamlanarak halkın istifadesine sunulmasından sonra yapılır. Hesaplanan paylar, mükelleflerin bilgilerini ve pay miktarını gösteren cetvellerle belediye ilan yerlerine bir ay süreyle asılarak ilan edilir. Pay tutarları ayrıca mükelleflere tebliğ olunur. Tebliğ edilmeden doğrudan ödeme emri düzenlenmesi hukuka aykırıdır.

Paylar, ilan ve tebliğ edildiği yılı izleyen yıldan itibaren her yıl Nisan ve Ekim aylarında olmak üzere iki yılda ve dört eşit taksitte tahsil olunur. Peşin ödemelerde tahakkuk tarihinden itibaren bir ay içinde tahsil edilir. Gayrimenkulün satışı, hibesi veya trampası gibi devir hallerinde, o tarihe kadar ödenmemiş taksitler peşin olarak tahsil edilir. Tapu daireleri devir işlemlerinde belediyeden bilgi alır ve pay ödenmedikçe intikal işlemi yapılmayabilir.

Yol Katılım Bedeli Davası ve Görevli Mahkeme

Dava açma süresi ve görevli mahkeme, talep edilen bedelin hangi kanun hükmüne dayandığına göre değişiklik göstermektedir:

1. 3194 sayılı İmar Kanunu’nun 23. Maddesi Kapsamındaki Teknik Altyapı Bedeli Davaları: Kaynaklarda yer alan Danıştay kararları ve açıklamalar, İmar Kanunu’nun 23. maddesine dayanılarak alınan stabilize yol teknik altyapı bedeli ile ilgili uyuşmazlıkların İdare Mahkemeleri tarafından incelendiğini göstermektedir. Mahkemeler, bu bedelin alınması için gerekli olan inkişaf alanı vasfı, parselasyon ve altyapının tamamlanmamış olması gibi şartların mevcut olup olmadığını araştırmaktadır.
2. 2464 sayılı Belediye Gelirleri Kanunu Kapsamındaki Yol Harcamalarına Katılma Payı Davaları: Harcamalara katılma payları hakkında 213 sayılı Vergi Usul Kanunu (VUK) ve 6183 sayılı Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanun (AATUHK) hükümleri uygulanır. Bu davalar genellikle Vergi Mahkemelerinde görülür. Bedelin yersiz veya fazla (özellikle vergi değerinin %2’sini aşan veya rayiç bedel üzerinden hesaplanan) alındığı düşünüldüğünde Vergi Mahkemesinde dava açılabilir.

Dava Açma Süresi ve Danıştay İçtihadı

İdari yargıda genel dava açma süresi, özel kanunlarda ayrı süre belirtilmemişse idare mahkemelerinde 60, vergi mahkemelerinde 30 gündür ve yazılı bildirimin yapıldığı tarihten itibaren başlar. BKK kapsamındaki harcamalara katılma payları için Vergi Usul Kanunu uygulandığından, bu paylara karşı dava açma süresi genellikle 30 gündür.

Ancak, kaynaklarda yer alan ve İmar Kanunu’nun 23. maddesi uyarınca alınan stabilize yol teknik altyapı bedelinin iadesi istemiyle açılan bir davaya ilişkin Danıştay Altıncı Dairesi kararı (2022/236 E., 2023/5840 K.) bu konuda önemli bir istisna veya farklı bir değerlendirme sunmaktadır. Kararda, mülkiyet hakkının zaman ötesi niteliği dikkate alınarak, bu hakkın ihlal edildiği gerekçesiyle ilgili işlemlerin yapılması istemiyle idareye 2577 sayılı İdari Yargılama Usulü Kanunu’nun (İYUK) 10. maddesi uyarınca her zaman başvurulabileceği ve bu başvurunun reddedilmesi halinde (veya idarenin 60 gün içinde cevap vermemesi durumunda) İYUK’nun 7. maddesinde öngörülen yasal süre içinde dava açılabileceği kabul edilmiştir. Bu karar, yersiz veya fazla hesaplanan stabilize teknik altyapı bedelinin iadesi istemiyle yapılan başvurunun reddi üzerine açılan davalarda süre aşımı nedeniyle ret kararlarının hukuka uygun olmadığına hükmetmiştir.

Bu içtihat, özellikle İmar Kanunu 23’e dayalı olarak hukuka aykırı şekilde tahsil edildiği düşünülen bedeller için, ödeme yapılmış olsa dahi, idareye başvurarak iadesi talep edilebileceğini ve bu talebin reddi üzerine İdare Mahkemesinde dava açma süresinin yeniden başlayabileceğini göstermektedir. Ancak, bu yaklaşımın BKK 86 kapsamındaki harcamalara katılma payları için de geçerli olup olmadığı hususu her somut olayın özelliğine göre değerlendirilmelidir, zira BKK 86 davaları VUK hükümlerine tabidir ve genel kural 30 günlük süredir.

Yol Katılım Bedeli Emsal Bölge İdare Mahkemesi Kararı

Hukuka aykırı olarak hesaplanan yol katılım bedeli için düzeltme şikayet hükümlerine başvurulduktan sonra dava açılabilir. Konuyla ilgili istinaf kararı aşağıdadır:

Ankara Bölge İdare Mahkemesi Ankara 4. Vergi Dava Dairesi 21.03.2018 T. 2017/728 E. 2018/681 K.

“Dosyanın incelenmesinden; yola cephesi bulunan davacıya ait gayrimenkul nedeniyle 46628 ada 1 parselin cephesine isabet eden Fatih Sultan Mehmet Bulvarına 2011 yılında, Malazgirt 1071 caddesine 2014 yılında yapılan asfalt kaplama çalışmalarından dolayı gayrimenkullerin vergi değerinin % 2’sini geçmeyecek oranda hesaplanarak iki adet ihbarname içeriği olarak toplam 33.588,84-TL dava konusu yol harcamalarına katılım payının hesaplandığının belirtilmesine karşın, savunma ekinde dosyaya sunulan iş emri, keşif özeti, ibra ve geçici kabul tutanağı incelendiğinde, 31/12/2011 tarihli ibra geçici kabul, keşif özeti, iş emri tutanağında Fatih Sultan Mehmet Bulvarında yapılan beton asfalt kaplama işinin hangi alanlarda yapıldığının belirlendiği hanenin “muhtelif mahalle” ibaresi yazılarak düzenlendiği, davacının taşınmazının yer aldığı mahallenin olup olmadığının belli olmadığı, 2014 yılına ilişkin olarak ise; 1071 Malazgirt Caddesinde yapılan çalışmaya ilişkin olarak Şehit Osman Avcı mahallesi olarak belirtildiği, davacının gayrimekulunun cephesinin olduğu yolların hangileri olduğunun belli olmadığı, bu hususunun yanısıra, davacıdan talep edilen katılım paylarının emlak vergisi rayiç değerlerinin sırasıyla dosyaya sunulan belgelerin incelenmesi sonucunda, 2011 yılı için belirlenen rayiç değer olan 260.144,25 TL’sının %2’si olan 5.202,88 TL ve 2011 yılı için belirlenen rayiç değer olan 388.175,00 TL’sının %2’si olan 6.763,50 TL’sından fazla miktarda hesaplandığı anlaşılmaktadır.

Bu durumda; davacı adına yol harcamalarına katılım payının hesaplanırken, davacıya ait gayrimenkulün cephesinin hangi yola olduğunun belirtilmesi ve sadece davacıya ait gayrimenkulün cephesinin olduğu yollara ilişkin yapılan işin maliyeti esas alınarak hesaplama yapılması gerekirken, böyle bir ayırıma gidilmeksizin yasada belirlenen yüzdelik dilimin üzerinde yol harcamalarına katılım payının hesaplanmasında “vergilendirme hatası” bulunduğu sonucuna varılmakla, aksi yoldaki mahkeme kararında isabet görülmemiştir.”

Ankara Bölge İdare Mahkemesi Ankara 4. Vergi Dava Dairesi 07.03.2018 T. 2018/283 E. 2018/523 K.

“Alınteri Bulvarına cephesi bulunan davacıya ait gayrimenkul nedeniyle dava konusu yol harcamalarına katılım payının hesaplandığının belirtilmesine karşın, savunma ekinde dosyaya sunulan iş emri, keşif özeti, ibra ve geçici kabul tutanağı incelendiğinde, maliyet hesaplamasına, sadece davacıya ait gayrimenkulün cephesinin olduğu Alınteri Bulvarına değil, davacıya ait gayrimenkulün cephesinin olmadığı diğer yolların maliyetinin de dahil edilmek suretiyle bulunan toplam maliyetin esas alındığı, yukarıda açıklaması yapılan 92. maddeye göre ilan edilmesi gereken payın, hesaplanmasında kullanılan unsurlar ile yöntemini de gösteren sokak ya da cadde bazında hazırlanmış tahakkuk cetvelinin dava dosyasına ibraz edilmediği, iş emri, keşif özeti ve kabul tutanaklarıyla yetinildiği, dolayısıyla, birden çok yol için yapılan harcamaların tamamı dikkate alınmak ve davacıya ait taşınmazın emlak vergi değerinin %2′ sini tutarındaki azami miktar üzerinden hesaplanan yol harcamalarına katılım payında yasal isabet görülmemiştir. Açıklanan nedenlerle, davacı istinaf isteminin kabulü karar verilmiştir.”

Sonuç

Yol katılım bedeli veya teknik altyapı bedeli adı altında belediyeler tarafından talep edilen bedellerin hukuki dayanağı ve tahsil şartları farklılık göstermektedir. 3194 sayılı İmar Kanunu’nun 23. maddesine dayalı stabilize yol teknik altyapı bedellerinin tahsili belirli kümülatif şartlara bağlıdır ve bu bedellerle ilgili davalarda genellikle İdare Mahkemeleri görevlidir. 2464 sayılı Belediye Gelirleri Kanunu’nun 86. maddesine dayalı Yol Harcamalarına Katılma Payları ise farklı şartlara ve özellikle taşınmazın vergi değerinin %2’sini aşmama sınırlamasına tabidir ve bu paylara ilişkin davalarda genellikle Vergi Mahkemeleri görevlidir.

Dava açma süresi de bedelin türüne göre farklılık gösterebilmekle birlikte, özellikle İmar Kanunu 23’e dayalı bedellerde mülkiyet hakkı temeline dayalı başvuruların, idareye her zaman yapılabileceğine ve reddi halinde yeni bir dava süresi başlayabileceğine dair Danıştay içtihadı bulunmaktadır. Her iki bedel türüne ilişkin uyuşmazlıklarda da tahsilatın Kanunda belirtilen şartlara ve sınırlamalara (geliştirme alanı vasfı, altyapının tamamlanmamış olması, hizmetin tamamlanması, vergi değerinin %2’si gibi) uygun olup olmadığının titizlikle incelenmesi gerekmektedir.

Hukuka aykırı tahsil edildiği düşünülen bedellere karşı hak kaybı yaşamamak adına, bedelin hangi hukuki temele dayandığının tespiti, görevli mahkemenin ve doğru dava açma süresinin belirlenmesi büyük önem taşımaktadır. Bu süreçte profesyonel hukuki destek alınması tavsiye edilmektedir.