İçerik Başlıkları
Hamiline Yazılı Hisse Senedi Devri ve MKK Bildirimi
Hamiline Yazılı Pay Senetlerinin Devri Halinde Bildirim Yükümlülüğü
Türk Ticaret Kanunu’nun (TTK) 489. maddesi uyarınca, hamiline yazılı pay senetlerinin devri, ancak senedin zilyetliğinin geçirilmesi ve payı devralan kişinin Merkezi Kayıt Kuruluşu’na (MKK) devri bildirmesi ile hüküm ifade eder. Bu hükme göre, hamiline yazılı pay senedine bağlı hakların ileri sürülmesinde, MKK’ya yapılan bildirim tarihi esas alınır.
TTK md. 489’da bildirimin payı devralan tarafından yapılacağı belirtilmiş olsa da, Hamiline Yazılı Pay Senetleri Tebliği (HYPS Tebliğ) madde 5’e göre, devralan kişi bildirimi şirkete başvurarak şirket aracılığı ile de yapabilir. MKK’ya yapılacak bildirimler, HYPS Tebliğ madde 11’e göre yalnızca elektronik ortamda yapılabilir. Pay devrine ilişkin bildirimin, devralanın gerçek kişi veya tüzel kişi olmasına göre değişen iletişim bilgileri ve pay senedinin bir örneği eklenerek yapılması gerekmektedir.
Devralan gerçek kişi ise; adı, soyadı, vatandaşlığı, yerleşim yeri, Türkiye Cumhuriyeti kimlik numarası, Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı değilse yabancı kimlik numarası, mavi kart numarası veya pasaport numarası bildirilmelidir. Devralan tüzel kişi ise; unvan, MERSİS numarası, vergi kimlik numarası ve kayıtlı bulunduğu ülkede verilen sicil numarası ile merkez adresi bildirilmelidir.
Payı devralan tarafından şirkete bildirim yapılmak üzere başvurulması halinde, şirketin bu bildirimi MKK’ya ne kadar süre içinde sunması gerektiğine dair TTK’da ve HYPS Tebliğ’de herhangi bir düzenleme bulunmamaktadır. Bildirimin, payı devralan tarafından bizzat veya şirket aracılığı ile yapılması fark etmeksizin, pay sahipliği haklarının kullanılabilmesi MKK’ya yapılan bildirime bağlıdır. Şirketin bildirimi tamamlaması gereken sürenin mevzuatta açıkça belirtilmemesi, uygulamada hak kayıplarına yol açabilir. Ancak, TTK Geçici Madde 14’e göre, ilgili maddenin yürürlük tarihinde hamiline yazılı pay senedi sahibi olanların, MKK’ya bildirilmek üzere 31 Aralık 2021 tarihine kadar şirkete başvurmaları ve bu başvurunun ardından şirket yönetim kurulunun beş iş günü içinde MKK’ya bildirimi tamamlaması gerekmektedir.
Hamiline yazılı pay senedinin kıymetli evrak niteliği taşıması ve senet ile hak arasında sıkı bir bağ bulunması nedeniyle, devralan kişinin MKK’ya yeni pay sahibi olarak devri bildirirken senedin zilyedi olduğunu ispat etmesi gerekmektedir (TTK md. 645). Bildirimlerin elektronik sistem üzerinden yapılması nedeniyle, HYPS Tebliğ md. 5/2(c) uyarınca senedin bir örneği devralan tarafından bildirime eklenir. Ancak, senedin dijital görselinin senet zilyetliğini ne kadar ispat edeceği konusunda bazı sorunlar bulunmaktadır. Senet görselinin gerçek hak sahibi olmayan kötü niyetli bir kişinin eline geçmesi durumunda, MKK’ya bu kişinin pay sahibi olarak kaydedilmesi riski vardır. Ayrıca, senet zilyetliğinin dijital ortamda bir görsel ile ortaya konulması, kıymetli evrakın temel özelliklerinden olan hak ve senet arasındaki sıkı bağın zayıflamasına neden olabilir.
Bununla birlikte, devralan kişi, senede doğrudan zilyet olmaması halinde senedin asli zilyedi olduğunu tevsik edici belgeler sunarak da MKK’ya bildirim yapabilmelidir. MKK’ya yapılan bildirim üzerine devralan kişi, MKK tarafından elektronik olarak kayıtlarında bulunan senet ile ilişkilendirilir ve senedin bastırılması aşamasında yine MKK tarafından senede ilişkin belirlenmiş olan tekil numara altında kaydedilir. Kaydın oluşturulmasını takiben, bildirimin şirket tarafından yapılmış olması halinde şirkete ve pay sahibine; bildirimin devralan tarafından yapılması halinde ise devredene ve devralana elektronik olarak bildirimde bulunulur.
Hamiline Yazılı Hisse Senedi Devri ve MKK Bildirimi Aykırılığının Sonuçları
İdari Para Cezası
Türk Ticaret Kanunu (TTK) md. 489’a göre, hamiline yazılı pay senedini devralan kişinin bu devri Merkezi Kayıt Kuruluşu’na (MKK) bildirmemesi durumunda, TTK md. 562/13 uyarınca 2024 yılı için 24.055 Türk Lirası tutarında idari para cezası uygulanacaktır. TTK md. 489’da bildirimin devralan tarafından yapılması gerektiği belirtilmiş olup, bu nedenle idari para cezasından da devralan sorumlu tutulacaktır.
Bununla birlikte, HYPS Tebliğ’in ilgili bölümlerinde belirtildiği üzere, devralanın şirkete başvurması halinde bildirimin şirket aracılığıyla yapılabileceği düzenlenmiştir. Bu durumda, devralanın MKK bildirimi için şirkete başvurması halinde asıl bildirim yükümlüsünün kim olacağının netleştirilmesi gerekmektedir.
HYPS Tebliğ’de devralana bildirimi şirket aracılığıyla yapabilme seçeneği tanınmasına rağmen, TTK md. 489’da açıkça bildirim yükümlüsünün devralan olarak belirtilmesi ve TTK md. 562/13’ün doğrudan TTK md. 489’a atıf yapması sebebiyle, herhangi bir ihlal durumunda idari para cezasından devralan sorumlu tutulacaktır. Ayrıca, ilgili TTK maddesini değiştiren 7262 sayılı Kanun’un gerekçesinde de belirtildiği üzere, “Maddeyle, (…) hamiline yazılı pay senedini devralmasına rağmen bildirim yükümlülüğünü yerine getirmeyen pay sahipleri hakkında uygulanacak idari yaptırım düzenlenmektedir” ifadesi ile bildirim yükümlülüğünün bizzat devralan tarafından yerine getirilmesi gerektiği ve idari para cezasının devralana uygulanacağı açıkça belirtilmiştir.
Hisse Senedine Bağlı Hakların Sınırlandırılması
Türk Ticaret Kanunu (TTK) md. 489 uyarınca, hamiline yazılı pay senetlerini devralan kişinin, bu devrin şirket ve üçüncü kişiler nezdinde hüküm bulabilmesi için MKK’ya bildirimde bulunması zorunludur. Bu bildirim yükümlülüğü, payın mülkiyetinin geçişi ile ilgili değil, yalnızca paya bağlı hakların kullanılabilmesi için gereklidir. Bildirim yapılmasa bile devralan, payın mülkiyetini kazanmış olur.
Mevzuat düzenlemelerinde bildirimin ne kadar süre içerisinde yapılması gerektiğine dair herhangi bir detay bulunmamaktadır. Bu nedenle, hamiline yazılı pay senedini devralan kişinin bildirim yükümlülüğü, devir işleminin tamamlanması ile derhal başlamaktadır. Devralan, bildirim tamamlanana kadar paya bağlı haklarını kullanamayacaktır. Dolayısıyla, devralan kişi, devir işleminin tamamlandığı an payın mülkiyetini iktisap etse de, MKK’ya bildirim yapılana kadar paya bağlı haklarını kullanamaz.
Bildirimin yapılması için asgari bir sürenin belirlenmesi, devralan kişiye hareket alanı sağlayacak ve idari para cezası kapsamında devralanın ne zaman sorumlu tutulacağını belirlemek açısından önem arz edecektir. Bildirim yükümlülüğünü asgari bir süre ile sınırlamamak, bu yükümlülüğün zorunlu niteliğini zedeleyebilir ve paya bağlı haklardan yararlanabilmek için bir ön şart niteliğinde olduğu izlenimi yaratabilir.
Bildirim yükümlülüğünün yerine getirilmemesi halinde, pay sahiplerinin paya bağlı haklarını kullanamayacakları TTK md. 426’da açık bir şekilde düzenlenmiştir. İlgili hükümde, pay sahipliği hakları arasında herhangi bir ayrım yapılmaksızın, tüm paya bağlı hakların kullanılamayacağı belirtilmiştir. Dolayısıyla, bu hükmün açık lafzı gereği, yönetsel haklar ve malvarlıksal haklar dahil olmak üzere tüm paya bağlı hakların kullanılamayacağı anlaşılmaktadır.
Oy Hakkı ve Genel Kurula Katılma Hakkının Sınırlandırılması
TTK md. 486’ya göre, hamiline yazılı pay sahipleri, MKK’ya gerekli bildirimleri yapmadıkları sürece pay sahipliğinden doğan haklarını kullanamayacaktır. Bu durum, hamiline yazılı pay senedi sahipleri tarafından MKK’ya bildirim yapılıncaya kadar devam eder ve senet sahibinin bu paylardan doğan genel kurula katılma ve oy hakkını kullanmasını engeller. Bu nedenle, bildirim yapılana kadar hamiline yazılı pay senedi sahipleri, genel kurula katılma ve oy hakkı gibi yönetsel haklarını kullanamaz.
Malvarlıksal Hakların Sınırlandırılması
Hamiline yazılı pay senedi devrinin Merkezi Kayıt Kuruluşu’na (MKK) bildirilmemesi durumunda, kanun koyucu senet sahibinin pay sahipliği haklarını kullanamayacağını net bir şekilde belirtmiştir. Bu düzenleme, pay sahipliği hakları arasında ayrım yapmadığı gibi, herhangi bir istisna da tanımamıştır. Bu nedenle, senet sahibinin kullanamayacağı pay sahipliği haklarının hem yönetsel hem de malvarlıksal hakları kapsadığı kabul edilmelidir.
Malvarlıksal haklar, pay sahiplerine şirket üzerinde doğrudan kontrol ve tasarruf yetkisi vermeyen, ancak ekonomik değeri olan haklardır. Bu haklar arasında kâr payı alma hakkı, şirketin tasfiyesi durumunda bakiye paylaşımına katılma hakkı, rüçhan hakkı ve bedelsiz pay alma hakkı bulunur.
MKK’ya bildirim yapılmadıkça, hamiline yazılı pay senedi sahipleri bu malvarlıksal haklardan yararlanamazlar. Bu durum, pay sahibinin şirketten elde edebileceği mali faydaları ve diğer ekonomik haklarını doğrudan etkiler. Böylece, bildirim yapılmadığında, pay sahibi kâr payı alamaz, tasfiye bakiyesine katılamaz ve bedelsiz pay edinemez.